Francuski pisarz Thibaud Gibelin opublikował właśnie książkę zatytułowaną Pourquoi Viktor Orbán joue et gagne (“Dlaczego Viktor Orbán gra i wygrywa”). Nasz korespondent Lionel Baland przeprowadził wywiad z autorem z okazji niedawnego sukcesu węgierskiego premiera Viktora Orbána przeciwko władzy UE.
1/ Viktor Orbán jest chrześcijańskim demokratą, który kiedyś popierał idee liberalne, a teraz jest narodowym konserwatystą. Jak wytłumaczysz tę ewolucję? Ile z tych zmian wynika z politycznego oportunizmu i prawdziwych przekonań?
Viktor Orbán nie jest ideologiem. Opcje doktrynalne służą mu tylko jako współrzędne na politycznej szachownicy. Przez “liberalne idee” rozumie się to, że na przełomie lat 80. i 90. Viktor Orbán chciał odwrócić się od sklerotycznego modelu socjalistycznego i sowieckiej ponadnarodowej dominacji, która przez dziesięciolecia ciążyła na Węgrzech. Dominujący wówczas na Zachodzie system wydawał się być przeciwwagą, znikającym punktem odbudowy Węgier na solidnym fundamencie. Pragnienie wyzwolenia się z XX wieku było silne wśród młodych buntowników, którzy przybyli z Fideszu (partia założona w 1988 r. i kierowana przez Viktora Orbána, nota redaktora). Tak bardzo, że po pierwszych wolnych wyborach w 1990 roku byli oni w opozycji do konserwatywnej większości Węgierskiego Forum Demokratycznego (MDF) Józsefa Antalla. Okazało się jednak, że Węgry przechodziły od jednego podboju do drugiego, od bloku wschodniego do jednobiegunowego świata kierowanego przez Stany Zjednoczone. Model liberalny nie był opcją, ale obowiązkiem, jak niestrudzenie demonstrował rozpad Jugosławii na granicy Węgier. Dawne przekaźniki moskiewskie zostały oddane w służbę zachodnim interesom pod znakiem liberałów i socjalistów. Orbán zmienił więc swoją pozycję, ciągnąc za sobą Fideszu. Jeśli wydawał się coraz bardziej oddalać od idei liberalnych, to dlatego, że podążały one za trendem, który był niezgodny z orbańską wrażliwością chrześcijańsko-demokratyczną.
2/ Sukces Viktora Orbána miał miejsce w kraju, na Węgrzech, który zachowuje stosunkowo dobrą pamięć o reżimie admirała Horthy’ego, regenta węgierskiego królestwa w latach 1920-1944, oraz czyste sumienie wobec drugiej wojny światowej, pomimo dużych strat militarnych na froncie wschodnim. Czy sukces Viktora Orbána byłby możliwy w kraju o tak mrocznej przeszłości jak Niemcy?
W 2014 roku w Budapeszcie zainaugurowano pomnik przedstawiający anioła Gabriela jako alegorię dla kraju atakowanego przez orła z datą 1944 roku. Pomnik ten upamiętnia inwazję Niemców w 1944 roku, na rok przed inwazją Armii Czerwonej. Narracja węgierska jest jasna: dwa totalitaryzmy pojawiły się na Węgrzech z powrotem. Dom terroru”, zainaugurowany za czasów pierwszego rządu Orbanu, pokazuje tę lekturę historii krajowym i zagranicznym gościom. Innymi słowy, skrucha nie znajduje się w porządku dziennym. Węgry są w obozie pokonanych we wszystkich głównych konfliktach XX wieku. Dla Węgier, podobnie jak dla całej Europy Środkowej, okres ten jest wyjątkowo przygnębiającym zaćmieniem. Wydaje mi się, że odrodzenie się Europy Środkowej – to jest podtytuł mojej książki – wynika z dużego dystansu w stosunku do wieku 1914 roku i z umiejętności czerpania ze starszej historii siły, by zaznaczyć się dzisiaj. To jest dalekie od niemieckiej sprawy.
3/ Węgry są dziś trochę jak Francja w latach 60-tych. Ale czy to nie jest iluzja? Czyż kraj ten nie jest u progu globalizacji, zaledwie kilkadziesiąt lat za Europą Zachodnią?
Nie sądzę, aby równoległość była możliwa do utrzymania. Węgry nie są wielką potęgą, a dzisiejsza Unia Europejska ma o wiele więcej wspólnego z agonią (i narodzinami) lat kształtowania się, niż z cichym i nieubłaganym rozwojem stabilnych społeczeństw. Wolałbym narysować francusko-francuskie równoleżniki, z jednej strony między latami 1720 i 1780, a z drugiej strony między latami 50. a 2020. Długa skleroza we Francji prowadzi do agonii “starego reżimu”. Ale dzisiejsze Węgry nie zgadzają się z naszymi determinizmami, tak jak w latach 80. ubiegłego wieku ignorowały nasze przedrewolucyjne realia. Z drugiej strony, Europa Środkowa jest związana z Europą Zachodnią od trzydziestu lat. Od 2010 roku pragnienie odrodzenia narodowego przywróciło Viktora Orbána do władzy, a wraz z kryzysem migracyjnym Europa Środkowa zwróciła na to uwagę. Jest to bardzo słaby i niepewny zarys ogólnej alternatywy, ale jest to również jedyny zarys, który stary kontynent przedstawił od końca II wojny światowej.
4/ Czy fakt, że Węgry nie przyjęły prawie żadnych imigrantów, wynika z polityki Viktora Orbána lub z braku atrakcyjności Węgier dla migrantów, którzy są przyciągani głównie do krajów zachodnich z wyższym standardem życia i świadczeniami socjalnymi, a także z faktu, że kraj ten posiada rodzimy proletariat gotowy do pracy za stosunkowo niskie wynagrodzenie?
Oba powody są ważne i wzajemnie się uzupełniają. Kraje Europy Środkowej nie doświadczyły kolonialnej przygody, a imigracja ludzi do Europy jest dla nich tym bardziej obca. Wczesna rewolucja przemysłowa i “Chwalebne lata trzydzieste” to także obce realia gospodarcze we wschodniej części germańskiego świata, co sprawia, że hojna polityka społeczna jest jeszcze mniej wyobrażalna.
Jednak dane demograficzne Południa są takie, że presja migracyjna jest coraz częściej i systematycznie wywierana na wszystkie kraje Północy. Jeśli przyjrzymy się warunkom życia migrantów na obrzeżach naszych metropolii lub na wyspie Lesbos, to jak możemy sobie wyobrazić, że Europa Środkowa pozostanie wolna od kolonizacji na znacznie dłużej bez silnej woli politycznej?
5/ W przeszłości Jobbik, wówczas radykalna partia nacjonalistyczna, miał wiatr w żagle. Teraz ta formacja jest osłabiona pod względem wyników wyborczych. Czy Viktor Orbán nie zwrócił się do nacjonalistów, aby wykosić trawę pod stopami Jobbika i zmniejszyć ją?
Jeśli chodzi o strategię polityczną, Viktor Orbán jest olbrzymi: nie daje nic żadnej partii przeciwnej. Przewiduje on cele ekologiczne, aby nie pozostawić tego pola Zielonym. Jeśli chodzi o Jobbik, który był w czołówce zagadnień związanych z tożsamością, międzynarodowa agenda zaoferowała Fideszowi wystarczająco dużo, by pokonać swojego przeciwnika. Umiejętnie zaaranżowane, ochrona granicy i odrzucenie kwot migracyjnych pokazało skuteczność Viktora Orbána w tym zakresie. Ponadto Jobbik strzelił sobie w stopę, kultywując pryncypialną opozycję wobec Viktora Orbána i sprzymierzając się z lewicowymi partiami.
6/ Fidesz Viktora Orbána jest członkiem EPP, Europejskiej Partii Ludowej, wraz z innymi partiami chrześcijańsko-demokratycznymi i chrześcijańsko-społecznymi z krajów Unii Europejskiej. Jest również bliska PiS (Law and Justice Party), która prowadzi Polskę, lub włoskiej partii Giorgia Meloni Frères d’Italie. Ponieważ obie partie są członkami Partii Europejskich Konserwatystów i Reformatorów, czy Fidesz mógłby zmienić partię i dołączyć do tej ostatniej?
Fidesz wstąpił do EPP na zaproszenie kanclerza Niemiec Helmuta Kohla na początku lat dziewięćdziesiątych. Jest to najpotężniejsza formacja polityczna, a przynajmniej najbardziej obecna w Europie. Viktor Orbán nie ma żadnego interesu w opuszczaniu go. Przyznane, członkostwo Fidesz zostało zawieszone od 2019 roku. Ale nie można go wykluczyć, jak twierdzi Donald Tusk, przewodniczący PPE. Tak więc Viktor Orbán manewruje w ramach tego ruchu bez zrzekania się relacji z innymi stronami. To sprowadza nas do początku wywiadu: Viktor Orbán wykorzystuje przynależność partyjną lub odniesienia ideologiczne, aby realizować politykę interesu narodowego.
Wywiad ten po raz pierwszy ukazał się w języku francuskim na łamach EuroLibertés.
Thibaud Gibelin
O autorze: Thibaud Gibelin studiował historię i nauki polityczne w Aix-en-Provence i obecnie pracuje nad swoim doktoratem między Paryżem a Budapesztem.
“Dlaczego Viktor Orbán gra i wygrywa” to jego pierwsza książka, wydana przez Editions Fauves.
